حتما بعد از این که با کشاورزی آشنا شدید اولین چیزی که به ذهنتان وخواهد رسید آبیاری گیاهان برای رشد آنها و در نهایت برداشت محصولات است،امروزه یکی از مهم ترین چالش هایی که کشاورزان با آن مواجه هستند داشتن یا نداشتن آب برای زمین های کشاورزی است با توجهبه با خشکسالی های اخیر، کمبود آب کشاورزان را با مشکلات بسیار زیادی مواجه کرده و بسیاری از آنها نیز مجبور به ترک شغل های خود شده اند.
از گذشته تا به امروز اما کشاورزی دچار تغییر و تحولات بسیار زیادی شده و کشاورزان از روش های مختلفی اقدام به آبیاری زمین های خود کرده اند. در این مقاله از مجله پلابی قصد داریم شما را با انواع روش های آبیاری از سنتی گرفته تا پیشرفته ترین روش ها آشنا کنیم.
آبیاری سنتی
اولین و قدیمیترین انواع این روش ها آبیاری به روش سنتی است. آبیاری سنتی بهصورت سطحی برروی زمین های کشاورزی انجام میشود و به همین دلیل به آن آبیاری سطحی یا آبیاری ثقلی هم گفته میشود. امروزه در حیاطها و مزارع کوچک آبیاری سنتی کاربرد دارد، استفاده از آبیاری سنتی راحت و آسان است و نیاز به تجهیزات خاصی ندارد. در این روش آب بهوسیله کانالهای دریچهدار از منابع مختلف گرفته میشود و با نیروی گرانش بر روی سطح زمینهای کشاورزی توزیع میشود؛ البته که بنابراین آبیاری به روش سنتی برای زمینهای شیبدار و ناهموار مناسب نمیباشد. مزیت این روش کمبودن هزینههای اولیه است؛ اما به دلیل هدررفتن مقادیر زیاد آب بسیار ناکارآمد است و با توجه به کمبود آب در کشور استفاده از روش آبیاری سنتی هرگز توصیه نمیشود.
آبیاری بارانی
یک روش دیگر توزیع آب در صنعت کشاورزی آبیاری بارانی است. این روش شامل دودسته مکانیزه و غیرمکانیزه (کلاسیک) میباشد که در آن آبیاری بارانی آب با فشار زیاد از طریق لولهها به زمین منتقل شده و توسط آبپاشهای مخصوص به محصولات و گیاهان رسانده میشود.
ازآنجاییکه قطرات خارج شده از آبپاشها مانند قطرات باران است به این روش آبیاری بارانی گفته میشود سیستم آبیاری بارانی معمولاً برای محصولات ردیفی که کنار هم کشت میشود مناسب است همچنین در اکثر زمینهای کشاورزی با انواع مختلف خاک میتوان از روش آبیاری بارانی استفاده کرد؛ اما نکتهای که باید به آن توجه کرد این است که در زمینهای با شیبهای تند استفاده از روش آبیاری بارانی ممکن است موجب پایین آمدن کیفیت محصولات کشاورزی شود.
آبیاری قطره ای
یکی دیگر از انواع روش های آبیاری که بسیار کارآمد و محبوب بوده آبیاری قطرهای است که به آن آبیاری میکرو یا موضعی هم گفته میشود. امروزه این سیستم از پرکاربردترین روشهای آبیاری مدرن میباشد که استفاده از این روش برای مدیریت آب در کشاورزی هم بسیار مناسب است. سیستم های آبیاری قطرهای با اکثر شرایط اقلیمی و با انواع خاک سازگار هستند و نتایج تحقیقات نشان داده است که آبیاری قطرهای کمترین میزان تلفات آب و همچنین بیشتریسن بازدهی را نیز دارد.بدنیست بدانید که آبیاری قطره ای شامل انواع مختلف آبیاری سطحی،بابلر،میکروجت و نواری می باشد.
تجهیزات سیستم آبیاری قطره ای
- پمپ
- لوله های اصلی
- تانک کود
- شیرآلات کنترل فشار آب
- لوله های فرعی
- قطره چکان ها
در این روش لولههای اصلی آب را از پمپ دریافت میکنند و به سمت قطرهچکانهای تعبیه شده بر روی لولههای فرعی منتقل میشود و مستقیم به ریشه گیاهان میرسد.
آبیاری زیر سطحی
یکی دیگر از روشهای تأمین آب برای کشاورزی استفاده از سیستم آبیاری زیر سطحی است. این شیوه یکی از انواع روش آبیاری قطرهای به شمار میآید. در این سیستم همانطور که از نامش پیداست محل ورود آب در عمق خاک است. به این صورت که لولههای فرعی و قطرهچکانها در داخل خاک قرار میگیرند و آب بهصورت مستقیم به ریشه گیاهان نفوذ میکند مهمترین مزیت کاربرد آبیاری زیر سطحی جلوگیری از رشد علفهای هرز، افزایش راندمان آب، کاهش تبخیر آب، کاهش بیماریهای قارچی به دلیل جلوگیری از رطوبت خاکهای اطراف گیاهان است.
آبیاری تحت فشار
در این روش آب با فشاری بیشتر از یک اتمسفر توسط لوله در زمینهای کشاورزی توزیع میشود. روش آبیاری تحت فشار نسبت به آبیاری سطحی (سنتی) در بهرهوری محصولات زراعی مؤثرتر است
آبیاری تحت فشار پتانسیل جلوگیری از اتلاف آب را دارد و ۷۵ تا ۹۰ درصد راندمان آبیاری را افزایش میدهد. همچنین کاهش فرسایش خاک، افزایش تولید محصولات باکیفیت، مناسب برای زمینهای ناهموار از دیگر مزیتهای این روش آبیاری است. البته از این سیستم آبیاری به دلیل داشتن تنظیمات پیچیده و هزینههای راهاندازی بالا در پروژههای بزرگ صنعت کشاورزی استفاده میشود.
آبیاری جویچه ای
در این شیوه مقدار مشخص و محدودی آب به نحوی توزیع میشود که آب مورد نیاز تمامی محصولات زراعی و گیاهان تأمین گردد. آبیاری جویچهای ممکن است بین ردیفهای کشت ایجاد شود و یا توسط دستگاههایی مخصوص به نام هیپر که پیش از کشت محصولات قرار داده شده است بهعنوان مثال در فرایند تولید گندم ابتدا در زمین زراعی بذرکاری میشود و سپس جویچه را در سطح زمین ایجاد میکنند این روش برای انواع زمینهای زراعی و کشتهای ردیفی مناسب است. استفاده از این سیستم آبیاری هزینههای پایینی دارد؛ اما نکتهای که باید به آن توجه کرد این است که در انجام این روش ممکن است تعدادی از بذرها از بین رفته و یا در کف جویچه ها قرار بگیرند همچنین استفاده از این روش در خاکهای شنی کارآمد نیست.
آبیاری هوشمند
امروزه در صنعت کشاورزی فناوریهای آبیاری هوشمند جهت استفاده بهینه از منابع آب و افزایش بازدهی محصولات زراعی اهمیت بالایی دارد. سیستم های آبیاری اتوماتیک یا هوشمند از فناوریهای پیشرفته در فرایند آبیاری استفاده میکند و با کاهش ضایعات آب راندمان آبیاری را به حداکثر میرساند و سلامت گیاهان و کیفیت رشد آن را حفظ میکند. مزیت سیستم آبیاری هوشمند این است که به کشاورزان کمک میکند تا هزینههای اضافی را کاهش دهند همچنین این سیستم برای مناظر مسکونی هم کاربردی است اجزای این سیستم شامل سنسورها، الگوریتمهای هوش مصنوعی، دادههای آبوهوا که برای تعیین زمان آبیاری و تعیین مقدار آب موردنیاز گیاهان استفاده میشود. همچنین برای صرفهجویی در آب طیف گستردهای از سیستم های آبیاری هوشمند وجود دارد.
روش های صرفه جویی در مصرف آب کشاورزی
تا به اینجا به معرفی انواع روش آبیاری پرداختهایم؛ اما راهکارهای صرفهجویی و مدیریت آب در کشاورزی چیست؟ همانطور که میدانید آب یک بخش جدانشدنی در صنعت کشاورزی است. از طرفی در دنیای امروز با بحرانی به نام کمبود آب مواجهیم شکل گیری این بحران اثرات جبرانناپذیری در سراسر جهان به همراه دارد اتلاف مقادیر زیاد آب و اثرات زیستمحیطی ناشی از هدررفتن آب همواره یکی از بزرگترین مشکلات صنعت کشاورزی است. پس حفظ آب در کشاورزی برای پایداری محیطزیست بسیار اهمیت دارد؛ بنابراین در این قسمت به عوامل صرفه جویی در مصرف آب کشاورزی اشاره میشود:
برنامه ریزی و مدیریت برای آبیاری
مدیریت سیستمهای آبیاری به معنای تعیین مقدار دفعات و مدت زمان آبیاری است. کشاورزان به طور منظم رطوبت خاک، آبوهوا، شرایط گیاهان را بررسی و کنترل میکنند تا برنامه آبیاری خود را بر اساس شرایط تنظیم کنند به این ترتیب با استفاده از این رویکرد:
- از کم آبی و آبیاری بیش از حد محصولات جلوگیری می شود
- به بهینه سازی در مصرف آب کمک می کند
- رشد بهینه و افزایش بهره وری گیاهان
محصولات سازگار با شرایط محیطی
میتوان بهره وری محصولات را با کشت محصولاتی که به خوبی با آبوهوا و شرایط محیطی منطقه زراعی سازگار هستند افزایش داد. کشاورزان میتوانند در دورههای کمبود آب با کشت محصولات مقاوم به خشکی ثبات اقتصادی را افزایش دهند به علاوه در فرایند رشد محصولات سازگار با آبوهوای محلی از آب کمتری استفاده میشود بنابراین میتواند در حفظ منابع آبی مؤثر باشد و استفاده از آب را بهینه کند.
کمپوست و مالچ
کمپوست و مالچ ماده آلی است که برای تقویت خاک روی سطح باغ پوشانده میشود ترکیب کمپوست و مالچ میتواند در بهبود سلامت و حاصلخیزی خاک مؤثر باشد. یکی از تفاوتهای کمپوست و مالچ در این است که کمپوست قبل از کاشت محصول در خاک وارد میشود در حالی که مالچ پس از کاشت در اطراف گیاهان قرار میگیرد کمپوست خاک را غنی و باکیفیت میکند مالچ هم با کاهش سرعت تبخیر آب و حفظ رطوبت خاک از رشد علفهای هرز در اطراف گیاهان جلوگیری میکند.
ذخیره آب
سیستمهای جمعآوری و ذخیره سازی آب از طریق آبهای سطحی موجب حفاظت و مدیریت منابع آبی میشود این سیستمها شامل مزایای دیگری از جمله دردسترسبودن آب محلی و بهبود کیفیت آب میباشند. برای استفاده از این نوع سیستم ذخیره آب کشاورزان میتوانند در کنار مزارع خود حوضچههای را ایجاد کنند.
خاک ورزی حفاظتی
روشی دیگر در راستای صرفه جویی آب در کشاورزی خاک ورزی حفاظتی نام دارد این روش مجموعه از تکنیکهای کشاورزی است که در جهت کاهش فرسایش و حفظ مواد آلی خاک و حفظ و مدیریت آب اعمال میشود در این روش یک لایه محافظ برای حفظ رطوبت بر روی سطح خاک ایجاد میشود این روش برای مواقع خشکسالی و یا مناطقی که منابع آبی محدودی دارند بسیار مناسب است.
کشت دیم
روشی دیگر برای تولید محصولات کشاورزی کشت دیم است این نوع کشاورزی روشی مناسب برای مدیریت و صرفه جویی در مصرف آب است. در این روش از رطوبت ذخیره شده خاک در فواصل بارانی برای رشد محصولات زراعی استفاده میشود البته در این روش میزان عملکرد محصول پایینتر است؛ اما برای مواقعی که دسترسی به منابع آبی وجود ندارد مناسب است.